W ostatnich latach, szczególe znaczenie zyskały postanowienia kontraktów międzynarodowych odnoszące się do tzw. ,,siły wyższej’’ („force majeure”). Celem wprowadzenia tego rodzaju klauzul do umów międzynarodowych ma być ochrona interesów stron umowy, w przypadku gdyby realizacja zobowiązań z niej wynikających okazała się niemożliwa lub znacznie utrudniona, a to właśnie z uwagi na wystąpienie szczególnych okoliczności.
Klauzule te pojawiały się w umowach również wcześniej, jednak to właśnie pandemia koronawirusa i wojna w Ukrainie powodowały w ostatnim czasie częściej niż uprzednio konieczność skorzystania z mechanizmów prawnych, które do tej pory nie posiadały aż tak silnego znaczenia praktycznego. Właśnie w tym czasie przedsiębiorcy mieli okazję dostrzec, jak silny wpływ na możliwość niezakłóconego wykonywania umów mają nadzwyczajne, niemożliwe do przewidzenia okoliczności.
Mimo, iż świat powoli wraca do normalności, a o zachorowaniach na koronawirusa mówi się znacznie mniej, wielu przedsiębiorców do dziś odczuwa dotkliwe skutki wywołane pandemią m.in.: zakłócenia w łańcuchach dostaw, brak dostępności materiałów czy też brak kadry pracowniczej.
Uwagę świata zwraca tymczasem wojna w Ukrainie, stawiając pod znakiem zapytania funkcjonowanie wielu gałęzi gospodarki. Należy bowiem pamiętać, iż nawet tak podstawowe zobowiązania wynikające z umów, jak zapłata kontrahentowi należnego mu wynagrodzenia mogą okazać się niemożliwe do wykonania lub znacznie utrudnione, gdy dojdzie do blokady międzynarodowych systemów płatności. Istotne są również postanowienia międzynarodowych i krajowych aktów prawnych dotyczące wprowadzania określonego rodzaju sankcji, które uniemożliwiają wykonanie części istniejących zobowiązań umownych.
Wszystkie te okoliczności powodują, że warto mieć na względzie uregulowanie przypadków siły wyższej w umowie oraz sposobu postępowania stron umowy w tego rodzaju sytuacji. Powyższe ma szczególne znaczenie w przypadku umów międzynarodowych, na podstawie których dochodzi do międzynarodowej dostawy towarów bądź świadczenia usług na terytorium innego państwa. Wszelkie zakłócenia w toku realizacji takich umów mogą skutkować poważnymi sankcjami, np. w postaci kar umownych, odstąpienia od umowy czy jej rozwiązania.
Pojęcie siły wyższej nie zostało zdefiniowane w przepisach obowiązującego prawa, jednak praktyka obrotu pozwala na określenie okoliczności, które możemy uznawać w umowach za przypadki siły wyższej.
Za siłę wyższą uznawane są zdarzenia charakteryzujące się trzema cechami:
Za przejawy siły wyższej uznaje się m.in. katastrofalne zjawiska wywołane działaniem sił natury, np. powodzie, huragany, trzęsienia ziemi, pożary lasów. Jako siłę wyższą traktuje się także akty władzy publicznej oraz zjawiska społeczne lub polityczne o skali katastrofalnej[1].
Przedsiębiorcy mają możliwość określenia w umowie, co uznają za przypadek wystąpienia siły wyższej.
3.1. Okoliczności uznawane przez strony za siłę wyższą
Umowa w obrocie międzynarodowym powinna uregulować pojęcie siły wyższej i wyczerpująco wskazywać przypadki, które będą uznawane przez strony, jako zdarzenia mieszczące się w pojęciu siły wyższej. Brak regulacji umownych w ww. zakresie może prowadzić do powstania istotnych wątpliwości interpretacyjnych na etapie wykonywania umowy. W praktyce, z reguły stronie, która nie została dotknięta działaniem siły wyższej, będzie zależało na kontynuowaniu umowy i zanegowaniu zdarzenia zgłaszanego przez drugą stroną, jako uniemożliwiającego bądź utrudniającego wykonywanie umowy. Z kolei strona dotknięta zdarzeniem o charakterze siły wyższej, będzie często dążyła do uwolnienia się od ciążących na niej zobowiązań umownych.
3.2. Sposób postępowania stron w przypadku wystąpienia siły wyższej
Do decyzji stron należy określenie skutków wpływu siły wyższej na wykonywanie umowy, tj. uregulowanie przykładowo następujących kwestii:
3.3. Obowiązek informacyjny stron
Wprowadzając regulacje dotyczące pojęcia oraz skutków wystąpienia siły wyższej, warto zadbać również o uregulowanie obowiązku informacyjnego stron.
Przykład: wyobraźmy sobie sytuację, w której strony łączy umowa na wykonanie, dostawę i montaż zabudowy stolarskiej w centrum handlowym, w której termin realizacji został określony na 15 maja 2020 roku, a Wykonawca w dniu planowanego terminu dostawy przedmiotu umowy wskazuje Zamawiającemu, iż z uwagi na wystąpienie siły wyższej – epidemię koronawirusa, realizacja umowy w terminie okazała się niemożliwa. Z pewnością Zamawiający nie będąc wcześniej informowany o możliwym opóźnieniu w realizacji umowy, nie będzie usatysfakcjonowany zaistniałą sytuacją,
a bezsporny fakt wystąpienia epidemii koronawirusa oraz wprowadzonych w związku z tym ograniczeń, nie będzie dla niego wystarczającym usprawiedliwieniem naruszenia umowy przez Wykonawcę. Do tej sytuacji by nie doszło, gdyby strony postępując wobec siebie lojalnie, poinformowały się o zaistniałych okolicznościach. Wówczas Zamawiający miałby możliwość podjęcia niezbędnych czynności przeciwdziałających lub zabezpieczających skutki zaistniałego opóźnienia.
Istota obowiązku informacyjnego powinna polegać zatem na niezwłocznym poinformowaniu drugiej ze stron umowy o wystąpieniu zdarzenia stanowiącego przypadek siły wyższej, okolicznościach tego zdarzenia, szacowanym czasie jego występowania oraz proponowanym sposobie dalszego postępowania. Strony powinny również ustalić umownie, czy wystąpienie siły wyższej wymaga udokumentowania. O ile w przypadku epidemii koronawirusa mało prawdopodobne jest, aby kontrahent zagraniczny nie wiedział o jej wystąpieniu, tak w przypadku zdarzeń związanych z działaniem władzy publicznej w danym państwie, przedsiębiorca mający siedzibę w innym kraju może w ogóle nie mieć świadomości wystąpienia tego rodzaju utrudnień.
Niewątpliwie wydarzenia ostatnich lat wpłynęły na zwiększenie świadomości przedsiębiorców w zakresie celowości wprowadzania postanowień umownych dotyczących wystąpienia zdarzeń nadzwyczajnych, nieprzewidywalnych w chwili zawierania umowy. Jak w przypadku wielu innych postanowień umownych, również te mają na celu usunięcie niepewności stron dotyczących sposobu postępowania w określonej sytuacji.
Joanna Lubecka
adwokat
[1] Wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 19 listopada 2019 roku, sygn. akt: III APa 15/19.
W momencie, gdy jednak dochodzi do sporu, który ma znaleźć swój finał w sądzie, podstawowa trudność praktyczna sprowadza się do udzielenia odpowiedzi na pytanie – gdzie będzie toczył się taki spór. W Polsce czy za granicą? Czy można to w jakiś sposób zabezpieczyć?
Jednym z najistotniejszych punktów wymagających doprecyzowania w umowie B2B zawieranej z kontrahentem zagranicznym jest określenie warunków płatności umówionego wynagrodzenia. Płatność po dostarczeniu przedmiotu umowy czy przedpłata? A jeśli tak, to w jakiej wysokości? Które rozwiązanie wybrać? Czytaj dalej.
Niezależnie od tego, w jakiej formie zostanie zawarta umowa z partnerem zagranicznym, ważne jest, aby pomiędzy stronami doszło do uzgodnienia najważniejszych elementów kontraktu. Pozwolą one na wykonanie umowy w sposób jasny dla stron i wolny od niedomówień.
Wystąpienie siły wyższej wiąże się wielokrotnie z pojawieniem się sporych problemów dotyczących realizacji umowy zawartej w obrocie międzynarodowym. Właściwe uregulowanie tych kwestii w umowie pomaga w wyprowadzeniu sytuacji na prostą w kontrolowany sposób.
Mimo, iż świat powoli wraca do normalności, a o zachorowaniach na koronawirusa mówi się znacznie mniej, wielu przedsiębiorców do dziś odczuwa dotkliwe skutki wywołane pandemią m.in.: zakłócenia w łańcuchach dostaw, brak dostępności materiałów czy też brak kadry pracowniczej.
Case study. Zobacz, o czym zapomniał Adam, negocjując umowę z kontrahentem zagranicznym
Choć wskazane kwestie warto uregulować w sposób jasny w każdej umowie, na podstawie której dochodzi do udzielenia gwarancji, to w przypadku dostaw zagranicznych zyskują one szczególnie na znaczeniu.
Poniżej kilka przydatnych informacji dotyczących sposobu prowadzenia negocjacji dotyczących umów zawieranych z zagranicznym partnerem handlowym.
Zadaniem umowy NDA jest zabezpieczenie poufnego charakteru informacji, które są przekazywane drugiej stronie w związku z rozpoczęciem negocjacji, ustalaniem warunków ewentualnej współpracy stron, zawieraną umową, współpracą czy zatrudnieniem.
Standardowym sposobem postępowania jest rozpoczęcie lektury każdego dokumentu od początku. W przypadku umów B2B, zawieranych z kontrahentem zagranicznym, warto odwrócić tę kolejność. Dlaczego tak jest?