Zawierając umowę z kontrahentem zagranicznym, rzadko myślimy o sporze, jaki może wyniknąć na jej tle. Praktyka obrotu pokazuje również, że przedsiębiorcy wielokrotnie polegają na uzgodnieniach dotyczących ich współpracy wymienionych w drodze wiadomości e-mail, pomijając konieczność ich formalizowania w drodze zawarcia pisemnej umowy. Przyjmują, że uzgodnili pomiędzy sobą najistotniejsze kwestie i nie pozostaje nic innego, jak rozpocząć współpracę.
W momencie, gdy jednak dochodzi do sporu, który ma znaleźć swój finał w sądzie, podstawowa trudność praktyczna sprowadza się do udzielenia odpowiedzi na pytanie – gdzie będzie toczył się taki spór. W Polsce czy za granicą? Czy można to w jakiś sposób zabezpieczyć?
Jurysdykcja sądu to ogólna kompetencja sądów do rozpoznawania i rozstrzygania określonych spraw. Pojęcie to odpowie nam zatem na pytanie: Gdzie będzie się toczył spór z kontrahentem zagranicznym?
Jurysdykcja w umowach B2B zawieranych w obrocie międzynarodowym jest niewątpliwie elementem, który warto doprecyzować, ustalając współpracę z kontrahentem zagranicznym. Zwykle jest tak, że korzystne dla siebie postanowienie jurysdykcyjne uzyskuje ta strona umowy, która ma silniejszą pozycję negocjacyjną.
Źródłem ustaleń w zakresie jurysdykcji może być umowa stron bądź w przypadku braku umowy stron w tym zakresie – przepisy właściwych aktów prawnych.
Jakie są to przepisy?
W stosunkach pomiędzy państwami członkowskimi Unii Europejskiej szczególną uwagę warto zwrócić na przepisy Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1215/2012 z dnia 12 grudnia 2012 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (tzw. „Bruksela I bis”). W przypadku, gdy kontrahent ma miejsce zamieszkania lub siedzibę w państwie niebędącym członkiem Unii Europejskiej, może zachodzić konieczność sięgnięcia do umów międzynarodowych regulujących stosunki z danym państwem. Również przepisy Kodeksu postępowania cywilnego mogą znaleźć zastosowanie do określenia jurysdykcji, ale stosujemy je tylko, wtedy gdy kwestia jurysdykcji nie zostanie ustalona na podstawie aktów prawnych o wyższej randze, tj. rozporządzeń unijnych czy ratyfikowanych umów międzynarodowych.
Strony mogą samodzielnie określić jurysdykcję w tzw. umowie jurysdykcyjnej. Umowa ta może przybrać formę odrębnego dokumentu bądź też stanowić jedynie jedno z postanowień umowy właściwej.
Celem umowy jurysdykcyjnej jest zagwarantowanie, aby w przypadku ewentualnego sporu sądowego, sprawa była rozpoznawana przez sąd konkretnego państwa. Zawarcie umowy jurysdykcyjnej nie jest obligatoryjne i bezwzględnie wymagane, a decyzja w tym zakresie należy wyłącznie do stron. Brak zawarcia umowy jurysdykcyjnej będzie skutkował koniecznością określenia sądu właściwego do rozpoznania sprawy, w oparciu o przepisy obowiązującego prawa. To, że strony nie zawrą odpowiedniej umowy jurysdykcyjnej, nie oznacza zatem, że nie da się ustalić jaki sąd będzie właściwy do rozpoznania ewentualnego sporu.
Odpowiedź na tak zadane pytanie brzmi – nie.
Przepisy rozporządzenia Bruksela I bis przewidują bowiem kilka rodzajów jurysdykcji i w przypadku niektórych z nich, umowa jurysdykcyjna nie może naruszać wynikających z nich reguł. Zawierając umowę jurysdykcyjną warto zatem znać te zasady.
Na gruncie przepisów rozporządzenia Bruksela I bis wyróżniamy następujące rodzaje jurysdykcji:
Jurysdykcja ogólna przyznaje właściwość sądom państwa członkowskiego, w których ma miejsce zamieszkania (siedzibę) pozwany. Jak sama nazwa wskazuje, jurysdykcja ta ma miejsce wówczas, gdy brak jest innej podstawy jurysdykcyjnej. W najprostszym ujęciu, według tej reguły proces idzie ,,za pozwanym’’.
Natomiast w przypadku jurysdykcji szczególnych powód może dokonać wyboru, jaką podstawę jurysdykcji wybierze – ogólną, czy szczególne przypadki jurysdykcyjne uregulowane w przepisach rozporządzenia. Jurysdykcja szczególna może znaleźć zastosowanie najczęściej w sprawach dotyczących umów. W tych sprawach osoba mająca miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego może być pozwana w innym państwie członkowskim przed sądem miejsca wykonania zobowiązania. Tytułem przykładu – w sprawie umów sprzedaży rzeczy ruchomych[1] miejscem wykonania zobowiązania będzie miejsce w państwie członkowskim, w którym rzeczy te zgodnie z umową zostały albo miały zostać dostarczone.
Strony nie mogą skutecznie określić jurysdykcji w zakresie spraw, które podlegają jurysdykcji wyłącznej, podlegającej rozpoznaniu wyłącznie przez sądy określonego państwa. Na gruncie rozporządzenia Bruksela I bis będą to m.in. sprawy, których przedmiotem jest ważność, nieważność lub rozwiązanie spółki lub osoby prawnej albo ważność decyzji ich organów oraz sprawy, których przedmiotem są prawa rzeczowe na nieruchomościach oraz najem lub dzierżawa nieruchomości.
Z kolei w przypadku jurysdykcji w sprawach ubezpieczeniowych, konsumenckich i dotyczących indywidualnych umów o pracę, możliwość zawarcia umowy jurysdykcyjnej będzie ograniczona, z uwagi na dyrektywę ochrony słabszej strony stosunku prawnego.
W pozostałych przypadkach strony mają swobodę zawarcia umowy jurysdykcyjnej, a jej zawarcie umożliwia uniknięcie wątpliwości związanych z poszukiwaniem odpowiedzi na pytanie, przed jakim sądem będzie się toczył ewentualny spór.
Postanowienia umowne dotyczące jurysdykcji sądu, stanowią niewątpliwie jeden z najistotniejszych punktów podlegających uzgodnieniu przy zawieraniu umowy z zagranicznym kontrahentem. Na możliwość uzyskania korzystnego dla siebie rozwiązania umownego wpływ ma posiadana przez danego przedsiębiorcę siła negocjacyjna. Jeśli zdecydujemy się nie umieszczać w umowie żadnych postanowień dotyczących jurysdykcji sądu, warto, aby była to decyzja świadoma, której towarzyszy wiedza przedsiębiorcy o tym, jaki sąd będzie właściwy do rozpoznania ewentualnego sporu według obowiązujących przepisów prawa.
Joanna Lubecka
adwokat
[1] W rozumieniu rozporządzenia Bruksela I bis, zgodnego z obowiązującą w tym zakresie wykładnią autonomiczną.
W momencie, gdy jednak dochodzi do sporu, który ma znaleźć swój finał w sądzie, podstawowa trudność praktyczna sprowadza się do udzielenia odpowiedzi na pytanie – gdzie będzie toczył się taki spór. W Polsce czy za granicą? Czy można to w jakiś sposób zabezpieczyć?
Jednym z najistotniejszych punktów wymagających doprecyzowania w umowie B2B zawieranej z kontrahentem zagranicznym jest określenie warunków płatności umówionego wynagrodzenia. Płatność po dostarczeniu przedmiotu umowy czy przedpłata? A jeśli tak, to w jakiej wysokości? Które rozwiązanie wybrać? Czytaj dalej.
Niezależnie od tego, w jakiej formie zostanie zawarta umowa z partnerem zagranicznym, ważne jest, aby pomiędzy stronami doszło do uzgodnienia najważniejszych elementów kontraktu. Pozwolą one na wykonanie umowy w sposób jasny dla stron i wolny od niedomówień.
Wystąpienie siły wyższej wiąże się wielokrotnie z pojawieniem się sporych problemów dotyczących realizacji umowy zawartej w obrocie międzynarodowym. Właściwe uregulowanie tych kwestii w umowie pomaga w wyprowadzeniu sytuacji na prostą w kontrolowany sposób.
Mimo, iż świat powoli wraca do normalności, a o zachorowaniach na koronawirusa mówi się znacznie mniej, wielu przedsiębiorców do dziś odczuwa dotkliwe skutki wywołane pandemią m.in.: zakłócenia w łańcuchach dostaw, brak dostępności materiałów czy też brak kadry pracowniczej.
Case study. Zobacz, o czym zapomniał Adam, negocjując umowę z kontrahentem zagranicznym
Choć wskazane kwestie warto uregulować w sposób jasny w każdej umowie, na podstawie której dochodzi do udzielenia gwarancji, to w przypadku dostaw zagranicznych zyskują one szczególnie na znaczeniu.
Poniżej kilka przydatnych informacji dotyczących sposobu prowadzenia negocjacji dotyczących umów zawieranych z zagranicznym partnerem handlowym.
Zadaniem umowy NDA jest zabezpieczenie poufnego charakteru informacji, które są przekazywane drugiej stronie w związku z rozpoczęciem negocjacji, ustalaniem warunków ewentualnej współpracy stron, zawieraną umową, współpracą czy zatrudnieniem.
Standardowym sposobem postępowania jest rozpoczęcie lektury każdego dokumentu od początku. W przypadku umów B2B, zawieranych z kontrahentem zagranicznym, warto odwrócić tę kolejność. Dlaczego tak jest?