Kary umowne w kontraktach międzynarodowych

Praktyka obrotu pokazuje, że umowy B2B w obrocie międzynarodowym znacznie rzadziej zawierają postanowienia regulujące obowiązek zapłaty kary umownej w przypadku niewykonania lub nieprawidłowego wykonania zobowiązania niż ma to miejsce w obrocie krajowym.

Kary umowne w kontraktach międzynarodowych – czy warto je wprowadzać do kontraktu?

Kara umowna jest formą zryczałtowanego odszkodowania, jakie druga strona ma obowiązek zapłacić w przypadku określonych w umowie okoliczności. Najczęściej odnoszą się one do niewykonania lub nieprawidłowego wykonania zobowiązania wynikającego z umowy, w tym opóźnienia w wykonaniu przedmiotu umowy lub poszczególnych jego etapów (tzw. kamieni milowych).

Pierwszorzędne znaczenie dla ustalenia skutków zastrzeżenia kary umownej i jej konsekwencji dla stron ma treść zawartej umowy, a także prawo właściwe, jakie znajdzie do niej zastosowanie.

Należy pamiętać, że źródłem kary umownej jest właśnie łącząca strony umowa, a nie przepisy ustaw czy innych aktów prawnych. Jeśli strony nie umówią się, że w przypadku wystąpienia określonych okoliczności są one zobowiązane do zapłaty kary umownej, należy przyjąć, że takiej kary nie ma, gdyż strony jej nie zastrzegły.

Podstawowym celem wprowadzania do umowy kary umownej jest zabezpieczenie skutków związanych z niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania. W ten sposób, strony od razu w łączącej je umowie ustalają, że w przypadku wystąpienia danego zdarzenia, druga z nich będzie zobowiązana do zapłaty określonej kwoty. Strona, na rzecz której zastrzeżono karę umowną, nie musi w tej sytuacji wykazywać, dlaczego domaga się właśnie takiej, a nie innej kwoty wynikającej np. z opóźnienia w realizacji przedmiotu umowy. Kara umowna ma zatem na celu uproszczenie dochodzenia naprawienia szkody.

Postanowienia dotyczące kar umownych umieszcza się w kontraktach międzynarodowych wielokrotnie również aby mobilizowały drugą stronę umowy do sprawnego i prawidłowego wykonania jej przedmiotu, w celu uniknięcia umówionych przez strony konsekwencji finansowych.

Wysokość kary umownej może być określona w formie kwotowej lub w formie procentowej (np. 1% wartości umówionego pomiędzy stronami wynagrodzenia).

Należy zaznaczyć, że prawo właściwe dla umowy może przewidywać różnego rodzaju wymogi dotyczące określania wysokości kar umownych, w tym np. dotyczących jej górnego limitu.

Do popularnych zapisów określających kary umowne w kontraktach międzynarodowych należą między innymi:

• CAP – czyli postanowienie określające maksymalną wysokość kar umownych, jakie mogą być łącznie nałożone na stronę kontraktu.
• NO HARM NO FAUL – tego rodzaju postanowienia odnoszą się do sytuacji, w których wprawdzie doszło do naruszenia umowy, jaka co do zasady uprawniałaby daną stronę do dochodzenia kary umownej, jednak z uwagi na to, że nie doszło do wystąpienia szkody po stronie kontrahenta, kara ta nie zostanie nałożona.
• Postanowienia pozwalające na dochodzenie odszkodowania uzupełniającego w przypadku gdy szkoda poniesiona przez stronę przekracza wysokość zastrzeżonej kary umownej.

To, o czym należy pamiętać, konstruując postanowienia dotyczące kar umownych, to że kary te zabezpieczają niewykonanie lub nieprawidłowe wykonanie zobowiązania o charakterze niepieniężnym, czyli np. wynikającego z opóźnienia w wykonaniu przedmiotu umowy.

Brak terminowego wykonania zobowiązania pieniężnego, czyli zapłaty ceny czy umówionego wynagrodzenia zabezpieczany jest w formie postanowień dotyczących odsetek. Nie można zastrzec kary umownej na wypadek braku zapłaty wynagrodzenia umownego – takie postanowienie będzie nieważne, gdyż celowi temu służą właśnie odsetki.

Podjęcie tej decyzji zależy w dużym stopniu od specyfiki zawartej pomiędzy stronami umowy, rodzaju łączącej ich relacji biznesowej oraz ewentualnych, negatywnych następstw, jakie mogą łączyć się z naruszeniem przez jedną ze stron jej zobowiązań umownych. W przypadku różnych umów odpowiedź na to pytanie może być zatem odmienna.

Niewątpliwie kary umowne należą do postanowień kontraktów międzynarodowych, które efektywnie mobilizują drugą stronę do ukończenia przedmiotu umowy czy projektu w ustalonym pomiędzy stronami terminie. W praktyce wielokrotnie pomimo umieszczenia tego rodzaju zapisów w zawieranych umowach, strony nie korzystają z nich, starając się doprowadzić współpracę do zamierzonego z góry efektu, nawet gdyby miało to się odbyć z pewnego rodzaju opóźnieniem. Zdarza się natomiast, że nie ma innego wyboru i konieczne jest sięgnięcie do treści zawartej pomiędzy stronami umowy w celu dochodzenia zastrzeżonych kar umownych. Wówczas ich obecność w umowie staje się niezbędna.

Joanna Lubecka
adwokat