Zabezpieczenie płatności ceny

1. Wprowadzenie

Umowa sprzedaży należy do jednych z najczęściej zawieranych umów w obrocie. Umowy sprzedaży zawieramy niemal codziennie, a dotyczą one zarówno transakcji profesjonalnych, jak i tych związanych z naszym codziennym funkcjonowaniem. Mając na uwadze przedmiot zawieranych umów sprzedaży oraz ich wartość, wielokrotnie nie wymagają one dodatkowego zabezpieczenia. Sytuacja ulega zmianie w przypadku kontraktów sprzedaży dotyczących przedmiotów, których wartość jest znaczna. W tej sytuacji, warto wprowadzić do umowy odpowiednie zabezpieczenia. Pamiętajmy, że będą one różne w zależności od tego czyje interesy podlegają zabezpieczeniu. W inny sposób gwarantujemy bowiem wykonanie zobowiązań umownych istotnych dla kupującego, a w inny dla sprzedającego.

W dzisiejszym wpisie zajmiemy się wskazaniem i krótkim omówieniem podstawowych form zabezpieczania interesów sprzedającego w umowach sprzedaży.

2. Interes sprzedającego

Interes sprzedającego wynikający z umowy sprzedaży jest prosty do zdefiniowania. Ma on bowiem na celu zabezpieczenie terminowej płatności umówionej ceny sprzedaży. Oczywiście zdarzają się umowy, w przypadku których interes ten może być uzupełniony o dodatkowe elementy, jednak w ujęciu podstawowym sprzedającemu zależy na tym, aby doszło do zapłaty ceny w terminie, na który strony się umówiły.

3. Ilość stosowanych zabezpieczeń

Umowa sprzedaży może zawierać dowolną ilość zabezpieczeń, na którą umówią się strony. Zwykle, zawarcie kontraktu poprzedzają ustalenia stron dotyczącego tego jakiego rodzaju zabezpieczenia płatności ceny zostaną wprowadzone do konkretnej umowy. Pamiętajmy, że na bezpieczeństwo danej transakcji wpływ ma nie tyle ilość zastosowanych zabezpieczeń umów sprzedaży, co ich efektywność i możliwość realnego wykonania. W praktyce często zdarza się jednak stosowanie kilku rodzajów zabezpieczeń jednocześnie.

4. Co ma wpływ na stosowaną formę zabezpieczeń

Na zastosowaną formę/formy zabezpieczenia interesów sprzedającego w umowie sprzedaży wpływ może mieć kilka czynników. Należą do nich:
• wysokość ceny sprzedaży podlegającej zabezpieczeniu;
• przewidywany termin i sposób zapłaty ceny;
• ryzyko sprzedającego związane z brakiem lub nieterminową zapłatą ceny przez kupującego;
• sytuacja finansowa i majątkowa kupującego;
• ustalenie czy i w jakim zakresie sprzedający musi poczynić nakłady finansowe związane z zakupem przedmiotu, produktu, rzeczy lub jej elementów, które mają być następnie sprzedane na rzecz kupującego;
• możliwość realnego zaspokojenia sprzedającego z danego sposobu zabezpieczenia w najkrótszym czasie;
• ewentualnie – dotychczasowa współpraca stron i prawidłowość wywiązywania się przez kupującego z ciążących na nim zobowiązań (np. przy umowach zawieranych cyklicznie).

5. Zabezpieczenie płatności ceny

Poniżej kilka z funkcjonujących w obrocie prawnych możliwości zabezpieczeń interesu sprzedającego w umowie sprzedaży wraz z krótką i podstawową charakterystyką.

• Oświadczenie o dobrowolnym poddaniu się egzekucji w trybie art. 777 k.p.c.

Oświadczenie o dobrowolnym poddaniu się egzekucji w trybie art. 777 k.p.c. to forma zabezpieczenia, która wymaga wizyty u notariusza i złożenia przez kupującego oświadczenia wskazującego na obowiązek zapłaty sumy pieniężnej. Treść aktu notarialnego jest określana przepisami ustawy Prawo o notariacie oraz Kodeksu postępowania cywilnego. Ten sposób zabezpieczenia skraca drogę do podjęcia czynności zmierzających do wyegzekwowania należności, wyłączając konieczność wszczynania postępowania sądowego przeciwko dłużnikowi.

• Gwarancja bankowa i/lub ubezpieczeniowa

Gwarancja bankowa to dokument, na podstawie którego bank – gwarant, zobowiązuje się, że po spełnieniu określonych warunków zapłaty, wykona określone świadczenie pieniężne na rzecz beneficjenta gwarancji. Zakres zobowiązań wystawcy gwarancji będzie wynikał z treści konkretnego dokumentu gwarancji i może być różny. Gwarancja jest uruchamiana w przypadku, gdy dłużnik nie wykona zobowiązania do zapłaty w terminie określonym w umowie. Wówczas o tej okoliczności zawiadamiany jest bank lub ubezpieczyciel, a wskazanemu zawiadomieniu najczęściej towarzyszy wezwanie do wykonania zobowiązania wynikającego z udzielonej gwarancji. W przypadku zastosowania tego rodzaju zabezpieczenia przy zawieranej transakcji, warto dokładnie sprawdzić treść dokumentu gwarancji przedstawianej przez kupującego. Gwarancja bankowa jest wystawiana na piśmie, a wymogi prawne dotyczące wskazanego dokumentu wynikają z ustawy Prawo bankowe (art. 81).

Z kolei gwarancja ubezpieczeniowa nie została zdefiniowana w przepisach obowiązującego prawa, jednak funkcjonuje ona w praktyce na zasadach bardzo podobnych do gwarancji bankowej. W przypadku obydwu tych instytucji regulacje prawne są jedynie ogólne, stąd ich treść może być bardzo różna w zależności od postawionych wymogów. W obrocie często stosowany jest wymóg przedstawienia gwarancji, na podstawie której bank lub ubezpieczyciel zobowiąże się do zapłaty należności przysługującej względem dłużnika bezwarunkowo, nieodwołalnie i na pierwsze, pisemne żądanie zawierające oświadczenie o niewykonaniu zobowiązania przez dłużnika. Gwarancja to zobowiązanie terminowe, wygasające po upływie określonego terminu. Nie budzi wątpliwości, że udzielenie obydwu ww. gwarancji przez bank lub ubezpieczyciela jest odpłatne.

• Poręczenie w rozumieniu przepisów prawa cywilnego

Poręczenie jest umową zawieraną pomiędzy wierzycielem, a poręczycielem. Na jej podstawie poręczyciel zobowiązuje się względem wierzyciela wykonać zobowiązanie na wypadek, gdyby dłużnik zobowiązania nie wykonał. W przypadku umowy sprzedaży poręczyciel zobowiązuje się do zapłaty kwoty wynagrodzenia umownego, w przypadku gdyby dłużnik (kupujący) nie wykonał ciążącego na nim zobowiązania. Oświadczenie poręczyciela powinno być pod rygorem nieważności złożone na piśmie. Zastosowaniu tego rodzaju zabezpieczenia powinno towarzyszyć rozeznanie w sytuacji finansowej i majątkowej poręczyciela.

• Weksel własny in blanco wraz z deklaracją wekslową

Weksel to papier wartościowy, którego formę określa ustawa Prawo wekslowe. Zawiera on bezwarunkowe zobowiązanie osób, które podpisały weksel do zapłaty określonej sumy pieniężnej na rzecz oznaczonej osoby i w ustalonym terminie oraz miejscu. Weksel in blanco nie zawiera sumy wekslowej. Jego wystawieniu towarzyszy najczęściej sporządzenie dodatkowego dokumentu jakim jest deklaracja wekslowa. Ma ona na celu określenie w jaki sposób należy wypełnić weksel wystawiony in blanco. Weksel własny in blanco może zawierać także elementy dodatkowe jak choćby klauzula ,,bez protestu’’. Zarówno treść weksla, w tym wszystkich, zawartych w nim klauzul, jak i deklaracji wekslowej powinna być przygotowana i sprawdzona z bardzo dużą dokładnością.

• Przewłaszczenie na zabezpieczenie

W celu zabezpieczenia zobowiązania wynikającego z zawieranej umowy sprzedaży, można zawrzeć umowę przewłaszczenia na zabezpieczenie. W ogólnym ujęciu na podstawie takiej umowy dłużnik (kupujący) przenosi na rzecz wierzyciela (sprzedającego) własność danej rzeczy z zastrzeżeniem, że po spłacie wierzytelności własność ta wraca do dłużnika. Przed zawarciem tego rodzaju umowy warto przygotować wycenę majątku, który ma stanowić przedmiot przewłaszczenia, a także zwrócić uwagę na to, czy nie jest on obciążony prawami osób trzecich.

• Blokada środków pieniężnych na rachunku bankowym wraz z pełnomocnictwem do dysponowania rachunkiem bankowym

Jest to forma zabezpieczenia wierzytelności, która wymaga złożenia przez posiadacza rachunku bankowego odpowiedniej dyspozycji w banku. Na jej podstawie środki pieniężne w określonej kwocie znajdujące się na wskazanym rachunku bankowym nie będą mogły być wypłacone przez posiadacza rachunku, który jest wyłączony z możliwości dysponowania wskazanymi środkami. Zablokowane w ten sposób środki pieniężne zabezpieczają zobowiązanie kupującego do zapłaty ceny sprzedaży wynikającej z zawartej umowy. Na podstawie dodatkowego dokumentu jakim jest pełnomocnictwo wierzyciel uzyskuje uprawnienie do dysponowania rachunkiem bankowym, w tym pobrania środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku z zablokowanej kwoty. Bank ma prawo realizować dyspozycje pełnomocnika w okresie trwania blokady do wysokości kwoty blokady, bez odrębnej zgody posiadacza rachunku.

• Hipoteka umowna na nieruchomości

Jest to rodzaj zabezpieczenia rzeczowego, na podstawie którego wierzyciel uzyskuje możliwość zaspokojenia się z nieruchomości bez względu na to czyją jest własnością i z pierwszeństwem przed pozostałymi wierzycielami właściciela nieruchomości. Do powstania hipoteki niezbędny jest wpis w księdze wieczystej prowadzonej dla nieruchomości. Hipoteka jest widoczna w dziale IV księgi wieczystej prowadzonej dla nieruchomości. Znając numer księgi wieczystej każdy może zapoznać się z treścią wpisów umieszczonych we wskazanej księdze i ustalić jaki jest stan prawny nieruchomości. Przeglądanie księgi wieczystej możliwe jest pod adresem: https://ekw.ms.gov.pl/eukw_ogol/menu.do

6. Podsumowanie

Wyżej wymienione formy zabezpieczenia interesu sprzedającego wynikającego z zawieranej umowy sprzedaży stanowią jedynie przykłady – faktycznie form tych jest więcej, a wybór konkretnej z nich zawsze powinien być dopasowany do realiów konkretnego przypadku.

Adwokat Joanna Lubecka