Czy Adam możę odstąpić od umowy w przypadku wystąpienia siły wyższej?

Adam zawarł umowę wykonania i dostawy 20 luksusowych artykułów jubilerskich ze złota dla zamawiającego z siedzibą we Francji. Łączna wartość umowy opiewała na milion złotych. Adam miał dostarczyć towary w ciągu miesiąca do siedziby Zamawiającego. Strony umowy miały wiedzę, iż Zamawiający jest jedynie  pośrednikiem w łańcuchu dostaw, a towary mają ostatecznie trafić do nabywcy końcowego na terenie Rosji. Na chwilę przed terminem dostarczenia towaru, Adam poinformował francuską spółkę, iż nie może realizować obowiązków wynikających z umowy z powodu agresji Rosji na Ukrainę i wprowadzonych w związku z tym sankcji gospodarczych. Zamawiający mający siedzibę we Francji próbował przekonać Adama, iż zawarta pomiędzy nimi umowa jest realizowana wyłącznie pomiędzy Polską a Francją, a zatem żadna ze stron nie współpracuje z Rosją przy jej wykonywaniu. Argumentacja Zamawiającego nie przekonała Adama, który, powołując się na postanowienia umowne dotyczące siły wyższej, odstąpił od umowy.

Pomiędzy stronami doszło do sporu dotyczącego prawidłowości postępowania Adama i możliwości odstąpienia przez niego od umowy z uwagi na wystąpienie siły wyższej.

Z treści stanu faktycznego wynika, że umowa rzeczywiście została zawarta pomiędzy przedsiębiorcami mającymi siedzibę w Polsce i we Francji. Stroną umowy nie była zatem Rosja. Analizując wskazany przypadek, warto sięgnąć jednak do przepisów unijnych wprowadzających sankcje gospodarcze wobec Rosji. Przykładem aktu prawnego stanowiącego reakcję na agresję Rosji wobec Ukrainy jest rozporządzenie Rady (UE) 2022/428 z dnia 15 marca 2022 r. w sprawie zmiany rozporządzenia (UE) nr 833/2014 dotyczącego środków ograniczających w związku z działaniami Rosji destabilizującymi sytuację na Ukrainie. Zgodnie z dodanym na mocy ww. rozporządzenia art. 3h ust. 1: „Zakazuje się sprzedaży, dostawy, przekazywania lub wywozu, bezpośrednio lub pośrednio, towarów luksusowych wymienionych załączniku XVIII, na rzecz jakichkolwiek osób fizycznych lub prawnych, podmiotów lub organów w Rosji lub do wykorzystania w Rosji”. Z treści ww. przepisu jednoznacznie wynika, iż zakazem objęto nie tylko sprzedaż czy dostawę towarów luksusowych do Rosji, ale również sprzedaż towarów luksusowych do wykorzystania w Rosji.

Z powyższych względów Adam miał słuszne obawy, iż realizacja przez niego umowy zawartej ze spółką francuską będzie naruszać przepisy unijnych rozporządzeń.

Pojęcie siły wyższej nie zostało zdefiniowane w przepisach obowiązującego w Polsce prawa, jednak pewne wskazówki w tym zakresie można znaleźć w orzecznictwie oraz wśród przedstawicieli doktryny. Za siłę wyższą uznawane jest wyłącznie zdarzenie charakteryzujące się trzema następującymi cechami: zewnętrznością, niemożliwością jego przewidzenia oraz niemożliwością zapobieżenia jego skutkom. Za przejawy siły wyższej uznaje się m.in. katastrofalne zjawiska wywołane działaniem sił natury, np. powodzie, huragany, trzęsienia ziemi, pożary lasów, ale również wojny czy akty władzy publicznej oraz zjawiska społeczne lub polityczne o skali katastrofalnej.

Posługując się ww. definicją siły wyższej, należy uznać, że istnieją uzasadnione podstawy dla przyjęcia, że Adam mógł odstąpić od umowy zawartej ze spółką francuską, powołując się na okoliczności związane z wojną toczącą się na Ukrainie i wprowadzonymi w związku z tymi regulacjami prawnymi.

Joanna Lubecka
adwokat