- Wstęp
Jak wiadomo: ,,stosunki małżeńskie mają wiele barw i w różnych sytuacjach dają o sobie znać. Niewątpliwie takimi problemami, z którymi borykają się zarówno małżonkowie, jak i ich wierzyciele, szczególnie wówczas, gdy jedno z małżonków dokonuje ryzykownych działań, jest określenie zarówno stanu majątku, jak i możliwości zaspokajania się z określonego składnika.’’[1].
- Informacje ogólne
Pracując z przedsiębiorcami, wielokrotnie spotykam się z pytaniem dotyczącym ryzyka związanego z prowadzeniem działalności gospodarczej dla majątku wspólnego małżonków. W powszechnej świadomości funkcjonuje przekonanie, że zawarcie pomiędzy małżonkami umowy majątkowej małżeńskiej i ustanowienie rozdzielności majątkowej jest dobrym zabezpieczeniem przed ewentualną odpowiedzialnością finansową za konsekwencje działań biznesowych jednego z małżonków.
Czy zawsze tak jest? W mojej ocenie nie.
W pierwszej kolejności przybliżmy sobie co wchodzi w zakres majątku wspólnego małżonków, a co należy do ich majątku osobistego z mocy samego prawa, czyli o ile nie wprowadzimy w tym zakresie żadnych modyfikacji umownych.
- Wspólność majątkowa małżeńska
Zawarcie związku małżeńskiego łączy się z powstaniem pomiędzy małżonkami z mocy prawa ustawowej wspólności majątkowej. Obejmuje ona przedmioty nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich. Do majątku wspólnego małżonków wchodzą takie składniki majątkowe jak:
1) pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków;
2) dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków;
3) środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków;
4) kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2020 r. poz. 266, 321, 568, 695 i 875).
- Majątek osobisty małżonków
Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków. Składają się na niego:
1) przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej;
2) przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił;
3) prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom;
4) przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków;
5) prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;
6) przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość;
7) wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków;
8) przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków;
9) prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy;
10) przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.
- Odpowiedzialność majątkiem wspólnym za zobowiązania, które zaciągnął jeden z małżonków
W tym zakresie możemy wyróżnić kilka grup sytuacji, w zależności od tego czy: (1) wierzytelność powstała w okresie, kiedy pomiędzy małżonkami istniała wspólność ustawowa, czy w innym okresie, (2) tego czy drugi z małżonków wyraził zgodę na zaciągniecie zobowiązania oraz (3) czy wierzytelność dotyczy majątku osobistego jednego z małżonków.
- Jeśli doszło do zaciągnięcia zobowiązania przez jednego małżonka za zgodą drugiego, to wierzyciel może żądać zaspokojenia także z majątku wspólnego małżonków.
- Jeśli zgody drugiego małżonka brak, wierzyciel może żądać zaspokojenia tylko z majątku osobistego dłużnika (czyli małżonka zaciągającego zobowiązanie), ale też z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw, o których mowa w 33 pkt 9 KRO, a jeżeli wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa, także z przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa.
- Jeżeli wierzytelność powstała przed powstaniem wspólności lub dotyczy majątku osobistegojednego z małżonków, wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw, o których mowa w 33 pkt 9 KRO.
- Ustanowienie rozdzielności majątkowej w drodze umowy majątkowej małżeńskiej
Ustawowa wspólność majątkowa nie jest ustrojem obligatoryjnym i można od niej odejść zawierając umowę majątkową małżeńską, potocznie nazywaną intercyzą. Umowa ta musi być zawarta w formie aktu notarialnego.
W drodze umowy majątkowej małżeńskiej można m.in. ustanowić pomiędzy małżonkami rozdzielność majątkową. Może ona być zawarta zarówno przed zawarciem małżeństwa, jak i w czasie jego trwania. Jak każdą umowę, można ją także zmienić i rozwiązać. Pamiętajmy, że tzw. intercyza nie odnosi się wyłącznie do ustanowienia pomiędzy małżonkami rozdzielności majątkowej. W drodze tego rodzaju umowy można także np. rozszerzyć lub ograniczyć ustawowy ustrój wspólności majątkowej.
W przypadku umownego ustanowienia rozdzielności majątkowej, każdy z małżonków zachowuje zarówno majątek nabyty przed zawarciem umowy, jak i majątek nabyty później. Każdy z małżonków zarządza także samodzielnie swoim majątkiem. Zawarcie tego rodzaju umowy nie oznacza, że małżonkowie nie mogą nabyć jakiegokolwiek składnika majątkowego ,,wspólnie’’. Jest to możliwe, jednak wówczas powstanie tzw. współwłasność ułamkowa, czyli każdy z małżonków będzie miał prawo do określonego udziału w danym składniku majątkowym.
- Czy zatem ustanowienie rozdzielności majątkowej jest zawsze najlepszym zabezpieczeniem przed ewentualną odpowiedzialnością finansową?
Nie. Odpowiedź na to pytanie powinna bowiem uwzględniać szereg czynników, takich jak: chwila zawarcia umowy majątkowej małżeńskiej, ustalenie jakiego rodzaju majątek posiadał każdy z małżonków przed jej zawarciem, jakie jest realne ryzyko związane z prowadzeniem działalności gospodarczej etc. Pamiętajmy też, że sam fakt występowania pomiędzy małżonkami ustroju ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej nie powoduje jeszcze, że wierzyciel może bez ograniczeń kierować egzekucję do majątku wspólnego małżonków. Jak wskazano powyżej, wymaga to wykazania, że drugi z małżonków wyraził zgodę na zaciągnięcie konkretnego zobowiązania.
Nie w każdej sytuacji będzie to zatem rozwiązanie idealne, choć w wielu przypadkach może okazać się celowe. Brak jest jednak uniwersalnej odpowiedzi, która pasowałaby to każdego przypadku.
Pamiętajmy również, że:
- jeśli rozdzielność majątkowa zostanie ustanowiona pomiędzy małżonkami przed zawarciem związku małżeńskiego, to zaciągnięcie zobowiązania przez jednego z nich po zawarciu małżeństwa nie będzie miało wpływu na majątek osobisty drugiego z małżonków.
- ustanowienie rozdzielności majątkowej nie jest także ,,lekarstwem’’ i rozwiązaniem w zakresie zobowiązań, które zostały zaciągnięte przed jej ustanowieniem. Rozdzielności majątkowej nie ustanawiamy bowiem ze skutkiem wstecznym, lecz na przyszłość.
- istotne jest, aby wierzyciel miał wiedzę o zawarciu pomiędzy małżonkami umowy majątkowej małżeńskiej. Małżonek może bowiem powoływać się względem innych osób na umowę majątkową małżeńską, gdy jej zawarcie oraz rodzaj były tym osobom wiadome. Wierzyciel musi mieć możliwość bez trudu ustalić, że pomiędzy małżonkami doszło do zawarcia tego rodzaju umowy. ,, W przeciwnym razie, jeśli taka okoliczność zostanie zatajona, to słusznie rozumiana będzie jako nieistniejąca. Ponieważ w tej sytuacji to nie umowa sama w sobie jest elementem uwalniającym dłużnika od odpowiedzialności, a dopiero wiedza o niej.’’[2]. Informacja o zawartej umowie może być ujawniona zarówno w treści konkretnej umowy, jaka jest zawierana z danym kontrahentem, jak i w KRS czy w Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej.
Ustanowienie rozdzielności majątkowej małżeńskiej nie jest zatem jedynym, słusznym sposobem zabezpieczenia się przed ryzykiem gospodarczym związanym z prowadzeniem działalności gospodarczej przez drugiego małżonka. Można natomiast i należy tego rodzaju możliwość rozważyć, uwzględniając indywidualną sytuację w jakiej znajdują się aktualni, bądź przyszli małżonkowie.
Adwokat Joanna Lubecka
[1] tak: M. Jasińska, Komentarz do wybranych przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego [w:] M. Jasińska, Skarga pauliańska. Ochrona wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika. Komentarz do art. 527–534 KC i przepisów powiązanych (KRO, PrUpad, KPC, KK). Wyd. 4, Warszawa 2020.
[2] Tamże.
