Zakaz konkurencji - umowy B2B

Przyszła pora na ostatni wpis na blogu w ramach pierwszej edycji akcji – ,,O czym chciałbyś/abyś przeczytać na blogu prawnym?’’. Będzie on dotyczył zakazu konkurencji w umowach zawieranych w obrocie dwustronnie profesjonalnym, czyli takich, gdzie po jednej, jak i drugiej stronie występuje przedsiębiorca.

Wpis nie dotyczy klauzul dotyczących zakazu konkurencji zamieszczanych w umowach o pracę. Jest to temat na osobne opracowanie, które może się znaleźć w przyszłości na blogu, być może w efekcie kolejnej akcji ,,O czym chciałbyś/abyś przeczytać na blogu prawnym?’’.

Umowy B2B, w przypadku których strony są zainteresowane wprowadzeniem zapisów dotyczących zakazu konkurencji, to wszelkiego rodzaju umowy o świadczenie usług czy tzw. kontrakty menadżerskie.

Czy w umowie B2B musi znaleźć się postanowienie dotyczące zakazu konkurencji?

Nie, nie ma takiego obowiązku. Jest to typowe postanowienie fakultatywne, które strony mogą, lecz nie muszą umieszczać w treści umowy.

Czemu ma służyć umowne uregulowanie zakazu konkurencji?

Postanowienia te trafiają do umów najczęściej z inicjatywy strony umowy, której zależy na tym, aby w okresie jej obowiązywania, a często także przez pewien okres po jej rozwiązaniu, Zleceniobiorca* nie podejmował się świadczenia swoich usług na rzecz podmiotów konkurencyjnych w stosunku do Zleceniodawcy*.

Co powinna zawierać klauzula umowna dotycząca zakazu konkurencji?

Warto, aby postanowienia te określały czym w istocie jest DZIAŁALNOŚĆ KONKURENCYJNA, a zatem zawierały jej definicję. Treść sformułowanej definicji powinna uwzględniać to, czym rzeczywiście zajmuje się dany podmiot. Posługiwanie się bardzo ogólnymi sformułowaniami może nie okazać się najlepszym wyborem. Nie każda klauzula pasuje do każdej sytuacji, stąd ich bezrefleksyjne kopiowanie również nie jest zalecane. Obok definicji działalności konkurencyjnej, warto również umieścić w umowie DEFINICJĘ PODMIOTU KONKURENCYJNEGO.

W umowie dotyczącej zakazu konkurencji należy określić OKRES CZASU, jakiego ona dotyczy. Istotne jest wskazanie, czy obejmuje ona wyłącznie okres związania stron umową, czy także okres po jej rozwiązani, a jeśli tak – to jak długi.

Umowa ta powinna także określać uzgodnione pomiędzy stronami konsekwencje naruszenia zakazu konkurencji oraz wskazywać czy przedsiębiorca jest uprawniony do otrzymania odszkodowania związanego z powstrzymaniem się od podejmowania działalności konkurencyjnej.

Czy umowa o zakazie konkurencji w stosunkach B2B musi przewidywać odszkodowanie za powstrzymanie się od podejmowania działalności konkurencyjnej?

W tym zakresie warto rozróżnić czy chodzi o odszkodowanie za powstrzymanie się od podejmowania działalności konkurencyjnej w okresie obowiązywania umowy, czy też po jej zakończeniu.

Jeśli chodzi o okres obowiązywania umowy, co do zasady, odszkodowanie za powstrzymanie się od podejmowania działalności konkurencyjnej nie jest obligatoryjne. W mojej ocenie konieczna jest jednak ocena treści danego postanowienia dotyczącego zakazu konkurencji. Jeśli zakaz ten zostanie sformułowany w taki sposób, że w istocie pozbawi Zleceniobiorcę możliwości wykonywania jakiejkolwiek działalności gospodarczej, istnieją duże szanse, że skuteczność takiego zapisu będzie mogła zostać zakwestionowana.

A okres po rozwiązaniu umowy? W tym zakresie stanowisko orzecznictwa jest podzielone i ostatecznie również zależy od treści konkretnego postanowienia umownego.

W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 11 września 2003 r., III CKN 579/01, wskazano, że: ,,Nie sposób uznać, aby pozostawało w zgodzie z zasadami współżycia społecznego zobowiązanie zleceniobiorcy do niepodejmowania działalności konkurencyjnej przez 3 lata po ustaniu umowy, bez jakiegokolwiek ekwiwalentu.’’. Tego rodzaju postanowienie zostało określone jako nieważne.

Z kolei w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 23 maja 2013 r., IV CSK 658/12, wskazano, że: ,,Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 18 marca 2008 r., IV CSK 478/07 z wyrażonej w art. 353¹ KC zasady swobody umów wynika przyzwolenie na faktyczną nierówność stron umowy. Nieekwiwalentność sytuacji prawnej stron umowy nie wymaga, więc co do zasady istnienia okoliczności, które by ją usprawiedliwiały, skoro stanowi ona wyraz woli stron. Obiektywnie niekorzystna dla jednej strony treść umowy zasługiwać będzie na negatywną ocenę moralną, a w konsekwencji prowadzić do uznania umowy za sprzeczną z zasadami współżycia społecznego w sytuacji, gdy do takiego ukształtowania stosunków umownych, który jest dla niej w sposób widoczny krzywdzący, doszło przy świadomym lub tylko spowodowanym niedbalstwem, wykorzystaniu przez drugą stronę swojej silniejszej pozycji. Umowa zawarta przez stronę działającą pod presją faktycznej przewagi kontrahenta nie może być, bowiem uznana za wyraz w pełni swobodnej i rozważnie podjętej przez nią decyzji.’’.

Aby móc w przekonujący sposób bronić jednego lub drugiego stanowiska, na pewno warto przygotować właściwie zapisy umowne dotyczące zakazu konkurencji.

*Przykładowe określenie strony umowy